Scoringslijsten

Een belangrijk hulpmiddel voor het vaststellen van humane eindpunten kan het gebruik van scoringslijsten zijn. Een scoringslijst is een (elektronisch) invulformulier waarop, met een van tevoren vastgestelde regelmaat, de klinische status van het proefdier wordt bijgehouden.

Met een scoringslijst ontstaat over de tijd inzicht in het verloop van de gezondheidstoestand van het dier. In de Nederlandse Code of Practice welzijn Proefdieren wordt dit verslag aangeduid als het ´welzijnsdagboek´ (zie video). 

Er is geen standaardlijst voor zebravissen. Er is wel steeds meer aandacht voor gezondheids- en welzijnsproblemen bij zebravissen; ook voor mutanten die gemaakt worden. 

Voor elke wetenschappelijke procedure kan een aparte scoringslijst ontworpen worden, waarop tijdens het onderzoek de meest relevante klinische verschijnselen worden aangetekend. In het geval van een nieuwe procedure kunnen deze niet bekend zijn en is een brede beoordeling van het dier noodzakelijk. Bij bekende procedures kan de evaluatie beperkt blijven tot de relevante klinische verschijnselen en eventuele bijzonderheden. De scoringslijst moet logisch / consequent, gemakkelijk in gebruik en specifiek zijn, maar bovendien gevoelig genoeg om subtiele veranderingen in het welzijn van het proefdier zichtbaar te kunnen maken.
Analyse van de scoringslijst toont dan in de tijd het patroon in herstel of verslechtering van de gezondheid van het individuele dier en geeft een beeld van het effect van de procedure op de gezondheid van het dier. Voor het bepalen van het humane eindpunt is de scoringslijst een onmisbaar instrument.

Voorbeeld scoringslijst (bron: BfR)

In Duitsland is een scoringslijst gemaakt voor het inschatten van risico’s voor gezondheid en welzijn van mutanten die gemaakt zijn in zebravissen (en medaka). Deze lijst is hiernaast te downloaden (zie document 1). In het bijbehorende artikel worden keuzes onderliggend aan het schema helder besproken (zie document 2). Beide documenten zijn opgesteld door de Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR).

Beoordeling vindt plaats in de larvale stadia (op het ogenblik wanneer ze onder de wet gaan vallen; vanaf 120 uur na bevruchting (>120 hours post fertilisation (hpf); >5 dagen) en in seksueel volwassen vissen (hier: te bekijken tussen dag 90-120 na bevruchting); voor de laatste gebruikmakend van de klinische verschijnselen, zoals hiervoor weergegeven. Met name het aantal dieren dat de klinische verschijnselen vertoont wordt gerapporteerd (zie de laatste pagina’s van het document severity assessment of genetically altered fish). Het moge duidelijk zijn dat mutaties die leiden tot ernstige problemen nader moeten worden bekeken en dat maatregelen moeten worden overwogen.

Het voorbeeld van de scoringslijst hiernaast wordt gebruikt voor het inschatten van de mate van ongerief als gevolg van mutaties in zebravissen. Er wordt naar het voorkomen van verschillende klinische verschijnselen gekeken (uiterlijk en gedrag) bij volwassen vissen, waarbij met name het aantal dieren dat de verschijnselen vertoont, wordt gescoord. Vervolgens wordt op basis van het profiel van de larven en de volwassen vissen een inschatting gemaakt van de ernst van het ongerief als gevolg van de mutatie.

Voorbeeld scoringslijst (bron: UQ)

Wanneer klinische verschijnselen en hun ernst worden opgenomen in een scoringslijst kunnen ze over de tijd heen worden bijgehouden. In de scoringslijst kan zowel worden opgenomen hoeveel dieren het betreft als de mate van de ernst ervan. Op basis hiervan kunnen dan beslissingen over euthanasie worden genomen. Met de scoringslijst van bijvoorbeeld de Universiteit van Queensland (UQ) in Australië wordt op die manier een beslissing genomen over euthanasie (zie document 3). Hierin wordt naar verschillende verschijnselen gekeken, zoals zwemgedrag, gewicht, spiertonus achterlijf, verdikkingen achterlijf (‘dropsy’, dikke buik, zwelling), en plek in de tank/luchthappen aan het oppervlak. Deze worden voorzien van een score van normaal (normal) of afwijkend (licht, matig en ernstig), waarna ze opgeteld een eindscore geven, die afhankelijk van de hoogte om geen of specifieke acties vraagt, waaronder euthanasie.