Wat zijn humane eindpunten?
Een humaan eindpunt kan worden beschreven als:
"De eerste indicatie in een dierexperiment van potentiële pijn en/of ongerief dat, binnen de context van de te behalen wetenschappelijke eindpunten, gebruikt kan worden voor het ondernemen van acties, zoals humaan doden van het dier of het wegnemen of verlichten van de pijnlijke en/of stressvolle procedures.” (Hendriksen en Morton, 1999)
Een aantal elementen uit deze definitie kan nader worden toegelicht:
- '... potentiële pijn ....' (Hendriksen): geeft aan dat ook niet-klinische eindpunten kunnen worden gebruikt als een indicatie voor pijn / ongerief in het verloop van het ziekteproces, bijv. pre-klinische parameters zoals een veranderende hormoonspiegel, biochemische parameters of genetische up / down regulatie, of zelfs fysiologische parameters zoals de inductie van antilichaamtiters.
- '...binnen de context van de te behalen wetenschappelijke eindpunten...' (Wallace, Hendriksen): Toepassing van humane eindpunten moet altijd worden afgewogen tegen (een) wetenschappelijke eindpunt(en).
- ‘….ondernemen van acties, zoals …’ (CCAC, Hendriksen): verlichting van pijn / ongerief of beëindiging van de pijnlijke / stressvolle procedures worden ook gezien als een humaan eindpunt.
De volgende conclusies kunnen getrokken worden uit bovenstaande definitie.
Een humaan eindpunt:
- betekent niet noodzakelijk het humaan doden van een dier, maar kan ook leiden tot interventies om de stressvolle/pijnlijke experimentele procedure (bijv. het uitvoeren van een ingreep) te verlichten of pijnstillers te verstrekken.
- is niet noodzakelijkerwijs gebaseerd op klinische symptomen, maar kan ook gebaseerd worden op pre-klinische verschijnselen of fysiologische of moleculaire biomarkers die voorspellend zijn voor nog komend pijn/ongerief in het ziekteproces.
- moet worden afgewogen om aan wetenschappelijke eindpunten te voldoen. Zo kan pijn en ongerief inherent worden met een bepaald experimenteel model (bijv. artritis). Echter, in dit geval mag het humane eindpunt nooit later dat het wetenschappelijke eindpunt liggen
- mag nooit onder het niveau van de morele rechtvaardiging liggen.
Een humaan eindpunt kan worden beschouwd als een mogelijk verfijningsalternatief voor experimenten die pijn en ongerief bij dieren veroorzaken. In Nederland ondervindt jaarlijks ongeveer 2.7 procent van alle proefdieren meer dan 'matig/ernstig' pijn en ongerief door een experiment (zie Zo Doende 2015 van de NVWA).
Gebieden in het biomedisch onderzoek met een relatief hoog percentage pijn en ongerief zijn: kankeronderzoek, toxiciteitsonderzoek, vaccinwerkzaamheidsonderzoek, infectieziektenonderzoek en auto-immuunziektenonderzoek.
In experimenten waarin de dieren ernstig ongerief kunnen ondervinden, dient de mogelijkheid van humane eindpunten serieus overwogen te worden.
Naast bovenstaande definitie, worden meerdere definities gebruikt om een humaan eindpunt te omschrijven:
- ”De vroegste indicatie van ernstige pijn, ongerief (distress) of naderende dood (in een dierexperiment) op basis waarvan een dier wordt gedood” (definitie OESO);
- “Het punt waarop pijn en/ of ongerief voor een dier wordt beëindigd of verminderd door het dier op humane wijze te doden, de procedure die tot pijn en ongerief aanleiding geeft stop te zetten of een pijn-/ongeriefverlichtende behandeling toe te passen.” (definition CCAC);
- "De beperkingen van de hoeveelheid pijn en verdriet een proefdier zal mogen ervaren, binnen de context van de wetenschappelijke eindpunten waaraan moet worden voldaan" (Wallace 2000).